- Kể từ khi ChatGPT ra mắt cuối năm 2022, AI đã làm rung chuyển giáo dục đại học. Tuy nhiên, tác động sâu sắc nhất lại đến với bậc tiến sĩ, nơi AI đang thay đổi khái niệm về “đóng góp học thuật nguyên bản”.
- Các mô hình AI hiện có thể viết tổng quan tài liệu, sinh mã lập trình, phân tích dữ liệu và đề xuất giả thuyết khoa học. Với AI “agentic”, có khả năng tự đặt mục tiêu phụ, học từ phản hồi và phối hợp nhiệm vụ, gần như toàn bộ quy trình nghiên cứu tiến sĩ có thể được máy móc hỗ trợ hoặc tự động hóa.
- Tác giả mô phỏng một dự án tiến sĩ sử dụng trợ lý AI hư cấu HALe, có thể truy xuất dữ liệu môi trường, phân tích thống kê, viết bản thảo khoa học, gợi ý phản biện và tạo kho dữ liệu mở — hoàn tất trong vài giờ thay vì vài tháng.
- Dù các hệ thống hiện nay chưa đạt tự động hoàn toàn, khả năng này phản ánh điều AI đã làm được: viết bài, lập luận, xử lý dữ liệu thực và hình dung kết quả với độ tin cậy tăng dần.
- Điều này đặt ra câu hỏi: Thế nào là “nghiên cứu gốc”? Khi AI có thể tạo ra nội dung và phân tích, vai trò của nghiên cứu sinh sẽ chuyển từ thực thi sang đặt câu hỏi, phản biện và kiểm chứng đầu ra của AI.
- Đào tạo tiến sĩ cần tập trung vào đánh giá phản biện, nhận diện lỗi AI, phân tích dữ liệu máy tạo và tránh “teo kỹ năng trí tuệ” khi quá phụ thuộc.
- Hình thức bảo vệ luận án, phản biện trực tiếp và giải quyết vấn đề theo thời gian thực có thể trở nên quan trọng hơn bản luận văn truyền thống.
- Một số đại học đã hành động: Oxford mở khóa học về học máy cho giảng viên, Nanyang (Singapore) yêu cầu bắt buộc hiểu biết AI, Đại học New South Wales cung cấp quyền truy cập ChatGPT Edu cho toàn trường. Tuy nhiên, phần lớn chính sách mới chỉ dừng ở mức hướng dẫn đạo đức, chưa chạm tới bản chất tái cấu trúc đào tạo.
- Nếu AI có thể rút ngắn quá trình tiến sĩ từ nhiều năm xuống vài tháng, các trường sẽ phải chọn: rút ngắn chương trình hay mở rộng phạm vi nghiên cứu liên ngành.
📌 AI đang làm lung lay nền tảng của học vị tiến sĩ – biểu tượng cao nhất của tư duy độc lập. Khi máy móc có thể phân tích, viết và sáng tạo, giá trị thực của nghiên cứu sinh sẽ nằm ở khả năng tư duy phản biện, đặt vấn đề và kiểm soát AI. Hình thức bảo vệ luận án, phản biện trực tiếp và giải quyết vấn đề theo thời gian thực có thể trở nên quan trọng hơn bản luận văn truyền thống.
Tổng hợp.
